Alkmaars oudste

Door Mark Alphenaar en Harry de Raad

Ca. 1860. Boekdrukkerij van H. Coster aan de Voordam 11. De gevel is in de loop van jaren meerdere keren veranderd. Tegenwoordig huist hier de Alkmaarsche Courant. Op de voorgrond is nog net een reling van de Schapenbrug te zien. Fotograaf onbekend.

Al bijna 200 jaar worden er foto’s gemaakt. De eerste vastgelegde beelden bestonden uit niet meer dan een plaat met lichtgevoelig materiaal dat vaak een belichtingstijd van uren had. Rond 1840 begon de fotografie echter serieuzere vormen aan te nemen door betere en toegankelijkere technieken. Fotografen begonnen rond te reizen en ook steeds meer de omgeving en mensen vast te leggen.

Ook in Alkmaar vestigde zich fotografen halverwege de 19de eeuw. Een van de eerste waren G.L. Mulder (vanaf 1862), P. Vlaanderen (vanaf 1867), L.A.A. Perrin (vanaf 1868) en Van der Aa (vanaf 1873). De eerste in Alkmaar gemaakte foto, die ons nu bekend is, is waarschijnlijk uit 1860. We zien daarop de drukkerij van H. Coster aan de Voordam 11. Aan de hand van de gevel kunnen we opmaken dat de foto van voor 1863 is (toen werd de gevel namelijk verbouwd). Op foto staat ook 1860 geschreven, door wie en waarom is alleen onbekend. H. Coster was de uitgever van de Alkmaarsche Courant en had waarschijnlijk al snel contacten met fotografen in een tijd dat fotografie nog in zijn kinderschoenen stond.

Het zoeken naar de data van oude foto’s kan soms een lastig werkje zijn. Je moet af kunnen gaan op herkenbare elementen waar wel data aan te pinnen zijn. Ongedempte grachten, nog niet gesloopte bruggen of verbouwde gevels kunnen je vaak de goede richting op helpen. Zo waren onderstaande foto’s redelijk te plaatsen.

Ca. 1865. De Kennemerpoort, gefotografeerd voor de sloop in 1867. Fotograaf. G.L. Mulder

Ca. 1865. Het in 1867 gesloopte burgerweeshuis. Fotograaf onbekend.

Ca. 1870. De net voltooide Sint Dominicuskerk aan de nog ongedempte Laat. De Laat werd gedempt in 1872. Fotograaf onbekend.

De eerste Alkmaarder op een foto
De oudste foto van een Alkmaarder is te vinden in het familiearchief van De Lange. In dit archief zijn twee originele daguerreotype’s bewaard gebleven. Het gaat om de portretten van het echtpaar Geldolph Adriaan de Lange en zijn vrouw Margaretha Jacoba Johanna Wiggers van Kerchem. Hij werd geboren in Alkmaar in 1824, zij in 1832 in Kampen. De foto’s zijn gemaakt in Batavia in 1856, waarschijnlijk rond de tijd dat het echtpaar daar op 10 januari in het huwelijk trad. De twee foto’s zijn ook nog eens de oudste foto’s in de hele collectie van het Regionaal Archief Alkmaar. Daguerreotype’s werden gemaakt op een verzilverde koperen plaat. Deze werd lichtgevoelig gemaakt met jodiumdampen. Dit leverde na blootstelling aan kwikdampen positief gespiegelde beelden. Bij dit procedé was er geen negatief en was het dus niet mogelijk meerdere afdrukken te maken. Van elke Daguerreotypie is er dus maar één.

Portret van Geldolph Adriaan de Lange (1824-1897). Fotograaf onbekend.

Portret van Margaretha Jacoba Johanna Wiggers van Kerchem (1832-1899). Fotograaf onbekend.

De oudste geportretteerde persoon
De oudste geportretteerde persoon in de collectie van het archief is een Haarlemmer: het gaat om de apotheker en chemicus Martinus Nicolaas Beets, die in 1780 werd geboren. Hij was de vader van de bekende Nederlandse dichter en dominee Nicolaas Beets en woonde in Haarlem. In 1847 werd er een daguerreotypie van zijn gezin gemaakt. We zien Martinus Nicolaas, zijn vrouw Maria Elisabeth Malefijt en hun dochter Maria Elisabeth Beets. Zoon Nicolaas was blijkbaar afwezig. Onderstaande foto is gemaakt van een daguerreotypie uit 1847, toen in bezit van een achterkleindochter van Martinus Nicolaas Beets, ene mevrouw Damsté. De foto is naar de daguerrotypie gemaakt door een zekere Rameau in Leiden in 1930.

Familie Beets in 1847. Fotograaf onbekend.

[Geheel rechts] Martinus Nicolaas Beets, geboren 19 april 1780, overleden 5 augustus 1869. Hij was in 1847, toen deze foto werd gemaakt, 67 jaar oud. Hij was farmaceut,woonde in Haarlem en huwde 20 juli 1806 met Maria Elisabeth Malefijt [links op de foto], geboren 2 juli 1787, overleden 8 april 1855. Zij was in 1847 60 jaar oud. In het midden staat Maria Elsabeth Beets, geboren 12 augustus 1812, In 1847 was zij 25 jaar oud. Zij huwde 1 september 1853 met dr. Abr. Scholl van Egmond, weduwnaar van J.C.L. Heereman.

Nog meer oude foto’s
Het Regionaal Archief Alkmaar heeft natuurlijk nog veel meer foto’s van Alkmaar van voor 1900. Veel daarvan zijn nu te bekijken en gratis te downloaden via ons account op Flickr Commons. De komende maanden zullen daar steeds meer foto’s bijkomen. Heb je zelf nog foto’s waarvan je denkt dat ze van voor 1870 zijn? Dan zou het Regionaal Archief Alkmaar die zeker willen zien. Je kunt ons bereiken via info@archiefalkmaar.nl

De foto’s op deze pagina vallen in het publieke domein en mogen zonder restricties gebruikt en gedownload worden.

Ca. 1861. We zien hier het poortje bij het Hof van Sonoy. Ervoor staan kinderen op een bruggetje over de nog ongedempte Nieuwesloot. Deze werd gedempt in 1863. Fotograaf onbekend.

Ca. 1874. Hoek Voordam Zijdam. Fotograaf. J. Chrispijn.