Een zwarte bladzijde in de geschiedenis van het Beleg?

Soms werden de belegerde Alkmaarders voor moeilijke keuzes gesteld. Een tijdens het beleg gevangen genomen Spanjaard zou daar een boekje over open kunnen doen. Hij werd op 15 september bij een nachtelijke uitval van een aantal soldaten vanuit de stad ten zuiden van Alkmaar gevangen genomen. De soldaten namen hem mee naar de stad. Zijn naam was Juan Jeronimo d’Arbizo. Men bleek een goede vangst te hebben gedaan, want de Spanjaard gaf uitgebreide inlichtingen over de Spaanse plannen en de sterkte van het Spaanse leger. Hij deed dit zeker niet vrijwillig. Er is een rekening bewaard gebleven van een chirurgijn voor het verbinden van de zere duimen van ‘de’ Spanjaard. Daar kan alleen Juan Jeronimo mee bedoeld zijn geweest. Volgens de verhalen ging Juan pas praten toen men hem lijfsbehoud beloofde.

Een paar dagen later wist een Waalse man de stad binnen te komen. Deze vertelde dat hij in Haarlem door de Spanjaarden gevangen was genomen. Hij was meegenomen naar het Spaanse legerkamp bij Alkmaar en had de opdracht gekregen om te proberen de stad binnen te komen. Hij moest ontevreden katholieke burgers in Alkmaar mobiliseren en hen ertoe brengen de stad aan de vijand over te geven. Om te zorgen dat hij zijn opdracht zou vervullen hielden de Spanjaarden een aantal lotgenoten van de Waal in gijzeling. Zij zouden worden gedood als de man – zijn naam kennen we niet – zijn opdracht zou verraden.
De Waal verstrekte veel nuttige inlichtingen over de toestand van het Spaanse leger. Hoe kon men er voor zorgen dat de Spanjaarden het overlopen van de Waal niet zouden ontdekken? Men besloot een list te gebruiken. Juan Jeronimo, die men het leven had beloofd, werd nu toch tegen de afspraak in geëxecuteerd. Het dode lichaam van Juan werd vervolgens in de kleren van de Waal bij de Rode toren bovenop de vesting tussen drie palen opgehangen. De Spanjaarden zouden op die manier geloven dat de Alkmaarders de spion hadden ontdekt en gedood. Dat zou het leven van de gijzelaars sparen.

25 september 1573: Juan Jeronimo in de kleren van De Waal. Vervaardiger: A. Ver Huell. Licentie: CC-0. Inventarisnummer 889 uit het Familiearchief Van Foreest, Regionaal Archief Alkmaar

Volgens de verhalen zou Juan Jeronimo vlak voordat hij van het leven werd beroofd nog geroepen hebben dat hij, als men hem het leven spaarde, bereid was om net als de Alkmaarders in de duivel te gaan geloven! Daarmee gaf hij een mooi inkijkje in de Spaanse visie op de protestantse religie.
Als rechtvaardiging voor het opofferen van de Spanjaard, werd wel gezegd dat hij veel kwaad gedaan had in onlangs veroverde Haarlem. Dat zou de Waalse man hebben verteld. Juan Jeronimo was in Haarlem korporaal of overste en had zo’n 300 soldaten onder zich. Zijn wrede aard zou hij hebben getoond door een voorstel om een aantal doodvonnissen te voltrekken door de mensen ondersteboven op te hangen en vervolgens hun halzen te breken zoals men dat deed met eenden.

Na de overgave van Haarlem werden de militaire tegenstanders geëxecuteerd. Ets Frans Hogenberg (1573).

Maar toch vonden velen in Alkmaar dat men de aan Juan Jeronimo gegeven belofte van lijfsbehoud niet had mogen verbreken. Nanning van Foreest geeft in zijn ooggetuigenverslag over het beleg ook toe dat in normale omstandigheden de Spanjaard niet gedood zou zijn. Het was een moeilijke keuze geweest.

Meer over het Beleg van Alkmaar is te vinden via de speciale startpagina-1573 van het Regionaal Archief Alkmaar.

Door Harry de Raad