Door Emmie Snijders
Update: vanaf 2019 zijn de dag- en nachtrapporten van de gemeentepolitie op te vragen t/m 29 november 1943. (klik in de archiefinventaris op II, II.C, II.C.1 en II.C.1.1 om bij de rapporten te komen)
Ieder jaar op 1 januari komen er archiefstukken vrij die in openbaarheid waren beperkt. In deze blog geven we aandacht aan de dagrapporten van de Gemeentepolitie uit 1941 omdat ook deze vanaf deze week openbaar zijn geworden.
Foto van het Alkmaarse politiekorps in 1935. Enkele agenten, zoals Rijpma, Webster en Ter Horst (zittend links) en Van ’t Kaar en Volbeda (staand, 2e en 3e van rechts) zijn ook in 1941 in functie. Vervaardiger onbekend. Catalogusnummer: FO1001556
Onder de letter D uit het register van dagrapporten van 1941 is een goed overzicht te zien van allerlei soorten diefstallen. Collectie Regionaal Archief Alkmaar. Fotolicentie: CC-BY
Deze rapporten geven iedere dag een overzicht van de gebeurtenissen in (en rond) Alkmaar. Aan de hand van een alfabetisch register kunnen we zoeken op achternamen, soort delict of trefwoord naar allerlei gebeurtenissen. Zo komen we bij de letter D een overzicht tegen van diefstallen met vermelding van de gestolen goederen. Wat opvalt is het grote aantal diefstallen van ‘rijwielen’ en etenswaren. Bij die eerste categorie was de dader lang niet altijd bekend, maar bij diefstal van etenswaren doorgaans wel: de jeugd. De jongste daders (8 tot 12) stalen voornamelijk snoep uit winkels. Vooral de winkel van Zandbergen op de Mient komt meermalen in het register voor. De oudere kinderen tot 17 jaar haalden kwajongensstreken uit en stalen vruchten uit (volks)tuinen. Serieuzer zijn de keren dat er boter wordt gestolen, een partij kruidenierswaren of bulkgoederen als 1000kg erwten en 600 kg tarwe zijn ontvreemd. En niet te vergeten drie kazen van de kaasmarkt op 12 september. Het vermoeden is dat deze laatste opmerkelijke gestolen goederen het gevolg van de beperkingen van de distributiebonnen.
Duitse soldaten op de kaasmarkt in 1942. Vervaardiger onbekend. Catalogusnummer: FO1011164
Stapel dagrapporten vanaf januari 1941. Collectie Regionaal Archief Alkmaar. Fotolicentie: CC-BY
Duitse invloeden
Door de aanwezigheid van Duitse soldaten in de stad, komen we ook steeds meer zaken tegen waarbij Duitsers zijn betrokken. Dit zijn dan onschuldige voorvallen als aanrijdingen tussen fietsers of voetgangers en Wehrmachtauto’s. En twee maal ongeregeldheden tussen dronken Duitse soldaten en de bevolking. Toch zien we langzaam aan ook al de grimmen van de bezetting zichtbaar worden.
Duitse bewegwijzeringen op de Kennemerstraatweg ter hoogte van de Heilooërbrug. Detail van een foto uit mei 1945. Vervaardiger P.J. Bosman. Catalogusnummer: FO1300159
Naar vernielingen aan Duitse objecten als bewegwijzering of affiches worden serieus onderzoeken gedaan, evenals het uitschelden en beledigen van de Führer of leden van de NSB. Op 30 april en 31 augustus, respectievelijk de verjaardagen van kroonprinses Juliana en koningen Wilhelmina worden er mensen opgepakt vanwege ‘Duitsch vijandige demonstraties’ en het dragen van een oranjebloem. Ook zien we dat in de loop van 1941 steeds meer arrestanten binnen worden gebracht die op last van de Sicherheitspolizei (vermeld als sipo) op het politiebureau worden vastgezet en later worden overgebracht naar de Amsterdamse Euterpestraat waar het hoofdkwartier van de Gestapo staat of de gevangenis in Scheveningen.
Van anti-joodse maatregelen is overigens niets te zien in het register. Maar één melding wordt er gedaan door S.E. Hamburger, voorzitter van de Nederlands Israëlitische Gemeente in Alkmaar, van vernielingen aan drie graven op de Joodse begraafplaats aan de Westerweg.
De joodse begraafplaats gezien richting de Westerweg. Foto van B. Ulrich uit 1983. Catalogusnummer: FO1009040
Alledaags
Het politiebureau van Alkmaar aan Kerkplein/Sint Laurensstraat. Vervaardiger onbekend. Catalogusnummer: RAA012001612
Behalve serieuze aangelegenheden, geven de rapporten ook een overzicht van het leven in de stad uit een bepaalde periode. Van de rapporten in 1941 valt op dat in januari bijna elke dag melding wordt gemaakt van door het ijs gezakte burgers, verwondingen van schaatsers of diefstallen van schaatsen. Behalve dit tijdverdrijf in ouderwetse winters, zien we ook een glimp van toenmalige normen en waarden. Opvallend in 1941 is de regelmatigheid waarbij de politie in gesprek gaat met personen die kwaadspreken of anderen hebben uitgescholden. Voor het bezigen van een scheldwoord als ‘rotzak’ of beschuldigingen van ondeugdelijkheid kon men in 1941 al een stichtelijk woord van een agent verwachten. De dagrapporten, die zijn bijgehouden vanaf 1849, zijn dus ook een hele levendige en veelomvattende bron over het dagelijks leven in Alkmaar. Het geeft een indicatie van het weer, een indruk van alledaagse gebruiksvoorwerpen en sociale verhoudingen. Om die reden is het niet alleen een hele bijzondere bron voor oorlogsonderzoek, maar ook een leuk tijdsdocument voor alle andere jaren waarin u geïnteresseerd bent.
Blik op het verleden 