Door Mark Alphenaar
De afgelopen jaren is er veel geschreven over het verzet en de Jodenvervolging in Alkmaar. Minder is er bekend over het militair erfgoed uit WO2 in Alkmaar. Natuurlijk kent iedereen wel de bunkers aan het Ritsevoort en de Kennemerstraatweg, maar er is meer! Uit een inventarisatie van de gemeente uit 1948 blijkt echter dat er veel meer door de Duitsers gebouwde bunkers, schuilkelders, munitiedepots, geschutsputjes en verdedigingswerken waren.
Een detail van een luchtfoto uit 1949 toont de St. Aloysesschool en de St. Agnesschool aan de Koornlaan nog met schuilkelders op het schoolplein. Bron: KLM Aerocarto
Schuilkelders
In 1941 plande men 13 schuilkelders voor de bevolking. Daarvan werden er uiteindelijk maar vier gebouwd. Schuilkelder is eigenlijk een te groot woord voor deze ruimtes. Ze waren meer scherfvrije plekken waar een beperkt aantal mensen (36 zittend en 14 staand) kon verblijven tijdens een luchtaanval. Om kosten te besparen tijdens de bouw was elke vorm van ‘luxe’ wegbezuinigd. Er was dus geen water of elektriciteit en er waren maar beperkte zit mogelijkheden. Wel werden ze gebouwd in de buurt van plekken waar je veel mensen kon verwachten, zoals bij een bushalte of kruispunt. De nieuwe schuilplekken waren gereed in november 1942 en kostte ca. 3000 gulden per stuk. Er waren ook al vier bestaande schuilkelders, gebouwd voor 1940. Later kwam daar nog een schuilkelder bij op het terrein van de Gasfabriek (Helderseweg), Er zo waren er uiteindelijk toch nog 9 plekken waar mensen konden schuilen.
Er is een bijzonder geval bekend van een kelder aan de Helderseweg 3 die omgebouwd zou worden tot schuilkelder (al zou die ook voor 1940 een schuilfunctie hebben gehad). De eigenaar vroeg een vergoeding van de gemeente en kreeg die ook. Vervolgens stak hij het geld in eigen zak en verhuurde de ruimte zelfs als aardappelopslag. De borden die gebruikt moesten worden als bewegwijzering gebruikte hij als tuintafel. De gemeente en de Duitse bezetter waren daar natuurlijk niet blij mee. De eigenaar moest het geld terug betalen en de Duitsers gebruikte de kelder vervolgens een tijdje als eigen opslag.
De binnenkant van de telefoonbunker R616 aan de Wilhelminalaan in 2014.
Foto: Regionaal Archief Alkmaar. CC-BY licentie.
Bunkers
Naast schuilkelders zijn er ook diverse bunkers en andere militaire objecten door de Duitsers neergezet (vaak gebouwd door lokale ondernemers). Tegenwoordig zijn de bunkers aan het Ritsevoort (type R617) (foto’s) en de Kennemerstraatweg (type R616) (foto’s en video) nog zichtbaar. Bij Oudorp zijn tankversperringen (de zogenaamde ‘drakentanden’) te vinden vlakbij de Munnikenweg en aan de Molenkade ligt nog een bunkertje. Al het andere is na de oorlog gesloopt of heeft nog een tijd dienst gedaan als bijvoorbeeld opslag.
Meer informatie over de bunkers uit de Tweede Wereldoorlog in Alkmaar kan je hier vinden.
Blik op het verleden 