Meer open data, meer genieten!

Door Mark Alphenaar

Het winkelpand van fotograaf Bonda, Oude Prinsweg 11 in Bergen. Fotograaf: A.J. Bonda. Licentie: publiek domein.

Wij bij het Regionaal Archief Alkmaar willen graag dat zo veel mogelijk mensen kunnen genieten van het historisch materiaal wat wij in onze depots hebben liggen. Het is zo belangrijk dat het zelfs één van onze doelstellingen is en daarom is dat ook opgenomen in het huidige beleidsplan. Helaas is het niet altijd mogelijk alles te delen. Vooral op gebied van foto, video en audio. De auteursrechten komen dan om de hoek kijken. Het kan ingewikkelde materie zijn om te begrijpen en soms lijkt het totaal niet logisch. Soms lopen we ook tegen beperkingen van onze eigen systemen aan en soms zijn er afspraken in het verleden gemaakt die vrij delen niet makkelijk mogelijk maken.

Ondanks alles proberen we toch elke keer naar manier te zoeken om onze collecties te delen. Zo hebben we laatst deelgenomen aan de speciale masterclass Open Data georganiseerd door Open Cultuurdata Nederland en de Provincie Noord-Holland. Deze masterclass leerde ons dat er meer wegen zijn die naar Rome leiden en wat er wel mogelijk is ondanks auteursrechten en welke licentievormen we kunnen gebruiken voor ons materiaal.

Het Flickr-account van het Regionaal Archief Alkmaar met rechtenvrije beelden. Klik op de afbeelding om naar Flickr te gaan.

We waren al bezig op online platformen zoals Flickr Commons en Wikimedia Commons, maar met onze nieuw opgedane kennis kunnen we die effectiever gaan inzetten. Hierdoor is het nu mogelijk op een makkelijke manier foto’s gratis te downloaden zonder dat je je zorgen hoeft te maken over rechten. Ook experimenteren we met zogenaamde API’s (Application Programming Interface). Deze maken het mogelijk om volledige fotocollecties te downloaden en gratis te gebruiken voor particulier en commercieel gebruik.

We zijn net begonnen met delen van onze collecties beschikbaar te stellen via nieuwe online kanalen en zullen deze regelmatig aanvullen. Volg ons dus via Facebook, Twitter of op Flickr en blijf op de hoogte.

Waar kan je wat vinden?

Flickr

Het Flickr-account met beelden gemaakt door het Archief. Klik op de afbeelding om de beelden te bekijken.

Op ons algemene Flickr account kan je foto’s vinden die we zelf hebben gemaakt tijdens evenementen, uitjes of als onderdeel van onderzoeken. Deze foto’s hebben een CC-BY 3.0 licentie gekregen. Gewoon door iedereen te gebruiken, maar wel even vermelden dat ze van het Regionaal Archief Alkmaar zijn. Ga naar Flickr.

Flickr Commons

Dit account is speciaal aangemaakt om rechtenvrije beelden te delen. Deze vallen in het publieke domein omdat bijvoorbeeld de fotograaf meer dan 70 jaar dood is. Dit onderdeel van Flickr wordt ook door grote instellingen zoals The National Archives UK, The U.S. National Archives en het Smithsonian Institution gebruikt. In Nederland zijn naast ons, ook het Nationaal Archief en het Nederlands Instituut voor Militaire Geschiedenis actief op Flickr Commons. Ga naar Flickr Commons.

Gekalligrafeerde tekst met diverse afbeeldingen uit het Album Amicorum van Bosboom-Toussaint. Beschikbaar via de API van het Archief.

API

Dit is voor de wat gevorderde gebruiker. Door het gebruik van een speciale URL is het mogelijk twee (op dit moment) collecties te downloaden inclusief diverse informatie bij de beelden (metadata). Dit alles mag voor particulier en commercieel gebruik. Hier meer informatie over de API. De data is nu beschikbaar in de Open Cultuur Data-API en als zodoende ook doorzoekbaar in de search.opencultuurdata.nl.

Wikimedia Commons

Wikimedia is onderdeel van de Wikipedia familie. Afbeeldingen die gebruikt worden op Wikipedia staan op dit platform. Door hier beelden te plaatsen kunnen mensen die artikelen maken op Wikipedia, makkelijk aan beelden komen. We hebben hier niet een speciaal account maar uploaden wel af en toe foto’s, kaarten, prenten en andere afbeeldingen. Zoek maar eens op ‘Regionaal Archief Alkmaar’, dan kom je al het één en ander tegen.

Maar waarom moet je dan betalen voor downloaden vanaf onze beeldbank?

Een goede vraag en het lijkt onze aanwezigheid op bovenstaande platformen tegen te spreken. Het systeem dat we nu gebruiken is al enkele jaren oud en gebouwd met de kennis, mogelijkheden en inzichten van toen. Helaas is het op dit moment niet mogelijk om het zo aan te passen dat makkelijk downloaden van bepaalde beelden zonder watermerk mogelijk is. Er zijn namelijk erg veel foto’s met veel verschillende afspraken omtrent hergebruik. Van een beeld kan bijvoorbeeld de maker niet bekend zijn (verweesd) of juist wel en zijn er specifieke afspraken gemaakt met het Regionaal Archief over de openbaarheid.

Als tijdelijke oplossing zal bij beelden op onze online beeldbank, waarvan o.a. de auteursrechten zijn vervallen, een melding komen dat het beeld gratis te downloaden is vanaf ons Flickr account. Niet ideaal, maar zo zal een deel van onze beeldcollectie toch makkelijk voor iedereen bereikbaar zijn. Zie hier één van de eerste beelden met zo’n melding.

Hoe dan ook, wij werken er hard aan om waar mogelijk onze collecties voor iedereen makkelijk en gratis toegankelijk te maken! Het beschikbaar stellen van genealogische gegevens als open data is een ander verhaal, daarover een andere keer meer.

Een bijzonder genealogisch naslagwerk

Eerste pagina van het manuscript-genealogie met wapen van de familie Van Egmond van de Nijenburg.

Door Harry de Raad

Ook in vroeger tijd wilde men graag meer weten over de eigen familiegeschiedenis. In vele familiearchieven zijn uitgebreide aantekeningen van genealogische aard te vinden. Vaak zijn het omslagen met losse aantekeningen en schetsen van stambomen. Soms heeft men er meer werk van gemaakt. Zo is in het archief van de familie Van Egmond van de Nijenburg een manuscript-genealogie te vinden die er visueel heel aantrekkelijk uitziet.

De genealogie is vastgelegd in een grote foliant met een perkamenten band. Het boek stamt uit het midden van de 17de eeuw, al zijn er ook latere aantekeningen in te vinden. Het aantrekkelijke van het manuscript zijn de vele wapentekeningen. Het begint al voorin met een grote paginavullende tekening van het familiewapen. Dan volgt de genealogie. De maker heeft zich niet beperkt tot alleen tekst, maar heeft bij ieder persoon ook een wapentekening opgenomen. De vele kleurige tekeningen zijn een lust voor het oog.

Het manuscript-genealogie van de familie Van Egmond van de Nijenburg.

De familie Van Egmond van de Nijenburg stamde via een bastaard af van de familie van de heren en later graven van Egmond. De stamboom van de grafelijke familie ging terug, zo wilde het de traditie, tot de Friese koning Radboud, die rond 700 leefde. Ook in deze manuscript-genealogie is Radboud de oudste voorvader. Het wapenschildje boven zijn naam laat het Egmondse wapen zien.

Al in de achttiende eeuw stierf de familie Egmond van de Nijenburg uit. In de manuscript-genealogie eindigt de stamboom dan ook met de opmerking ‘zonder oir’ (zonder nageslacht) met erbij een tekening van een doodshoofd met twee doodsbeenderen eronder.

Erfgenaam van het familiekapitaal en onder meer de manuscript-genealogie was de familie Van Foreest. Leden van deze familie hebben tot in de 20^ste eeuw nog enkele aanvullende aantekeningen in het boek geplaatst.

Het bijzonder aantrekkelijk vormgegeven manuscript maakt vandaag de dag deel uit van het bij het Regionaal Archief berustende familiearchief Van Egmond van de Nijenburg, inventarisnummer 2. Bezoek de studiezaal van het Archief en je mag hem ook zelf inkijken.

De stamboom eindigt met de ‘zonder oir’ (zonder nageslacht) opmerking.

Voorbeelden van wapentekeningen.

Begin manuscript met verwijzing naar koning Radboud.

Schuilen voor bommen tijdens WO2

Door Mark Alphenaar

De afgelopen jaren is er veel geschreven over het verzet en de Jodenvervolging in Alkmaar. Minder is er bekend over het militair erfgoed uit WO2 in Alkmaar. Natuurlijk kent iedereen wel de bunkers aan het Ritsevoort en de Kennemerstraatweg, maar er is meer! Uit een inventarisatie van de gemeente uit 1948 blijkt echter dat er veel meer door de Duitsers gebouwde bunkers, schuilkelders, munitiedepots, geschutsputjes en verdedigingswerken waren.

Een detail van een luchtfoto uit 1949 toont de St. Aloysesschool en de St. Agnesschool aan de Koornlaan nog met schuilkelders op het schoolplein. Bron: KLM Aerocarto

Schuilkelders

In 1941 plande men 13 schuilkelders voor de bevolking. Daarvan werden er uiteindelijk maar vier gebouwd. Schuilkelder is eigenlijk een te groot woord voor deze ruimtes. Ze waren meer scherfvrije plekken waar een beperkt aantal mensen (36 zittend en 14 staand) kon verblijven tijdens een luchtaanval. Om kosten te besparen tijdens de bouw was elke vorm van ‘luxe’ wegbezuinigd. Er was dus geen water of elektriciteit en er waren maar beperkte zit mogelijkheden. Wel werden ze gebouwd in de buurt van plekken waar je veel mensen kon verwachten, zoals bij een bushalte of kruispunt. De nieuwe schuilplekken waren gereed in november 1942 en kostte ca. 3000 gulden per stuk. Er waren ook al vier bestaande schuilkelders, gebouwd voor 1940. Later kwam daar nog een schuilkelder bij op het terrein van de Gasfabriek (Helderseweg), Er zo waren er uiteindelijk toch nog 9 plekken waar mensen konden schuilen.

Er is een bijzonder geval bekend van een kelder aan de Helderseweg 3 die omgebouwd zou worden tot schuilkelder (al zou die ook voor 1940 een schuilfunctie hebben gehad). De eigenaar vroeg een vergoeding van de gemeente en kreeg die ook. Vervolgens stak hij het geld in eigen zak en verhuurde de ruimte zelfs als aardappelopslag. De borden die gebruikt moesten worden als bewegwijzering gebruikte hij als tuintafel. De gemeente en de Duitse bezetter waren daar natuurlijk niet blij mee. De eigenaar moest het geld terug betalen en de Duitsers gebruikte de kelder vervolgens een tijdje als eigen opslag.

De binnenkant van de telefoonbunker R616 aan de Wilhelminalaan in 2014.
Foto: Regionaal Archief Alkmaar. CC-BY licentie.

Bunkers

Naast schuilkelders zijn er ook diverse bunkers en andere militaire objecten door de Duitsers neergezet (vaak gebouwd door lokale ondernemers). Tegenwoordig zijn de bunkers aan het Ritsevoort (type R617) (foto’s) en de Kennemerstraatweg (type R616) (foto’s en video) nog zichtbaar. Bij Oudorp zijn tankversperringen (de zogenaamde ‘drakentanden’) te vinden vlakbij de Munnikenweg en aan de Molenkade ligt nog een bunkertje. Al het andere is na de oorlog gesloopt of heeft nog een tijd dienst gedaan als bijvoorbeeld opslag.

Meer informatie over de bunkers uit de Tweede Wereldoorlog in Alkmaar kan je hier vinden.